از سرزمین های دور تا خیابان های خلوت مردم عادت کرده بودند اسم های کوچک خارجی را به زبان بیاورند تا نشان بدهند پیگیری یک زندگی در گوشه ای دیگر از جهان چقدر برایشان مهم است. اصطلاح «خیابان ها خلوت می شد» را برای تلویزیون دهه شصت و سریال های پرمخاطبش به کار برده اند همان موقع که هفته ای یک سریال بیشتر پخش نمی شد و تنها دو کانال تلویزیونی داشتیم. اوشین، هانیکو، درک، پوآرو، خانم مارپل، شمشیر تیپو سلطان و... سریال های پرمخاطبی بودند که محتوای خوب و جذابی داشتند و تا حد زیادی با فرهنگ ایرانی همسو بودند.

سال های دور از خانه مردم به آن «اوشین» می گفتند و داستان تلاش های دختری روستایی بود که مراحل رشد و پیشرفت را طی می کرد. حس مبارزه با مسائل و در نهایت موفق شدن های او آنقدر به ذائقه مردم یک کشور انقلابی و در عین حال مشغول جنگ خوش آمد که با شروع سریال، خیابان ها خلوت می شد و امروز اگر باز «اوشین» را ببینند، به یاد روزهای امیدواری برای ساختن می افتند.

داستان یک زندگی هانیکو، سریال شرقی دیگری بود که باز شخصیت اول آن یک زن بود، این بار هانیکو جای اوشین می نشیند تا با تلاش و کوشش زیاد از یک خانواده نسبتا فقیر برخیزد و به تشویق استادش موفق به ادامه تحصیل شود و در نهایت به عنوان اولین زن خبرنگار ژاپنی در یکی از روزنامه های کشورش استخدام شود. این سریال محصول 1986 بود که در ایران از شبکه2 پخش شد. دورانی که ما همچنان به تلاش و قناعت بیشتر نیاز داشتیم، دورانی که زنان دوباره وارد فعالیت های اجتماعی می شدند، این دو عنصر علاوه بر محدودیت شبکه و سریال، پرمخاطب شدن هانیکو را در پی داشت.

جنگجویان کوهستان بر اساس یکى از شاهکارهای ادبیات کلاسیک چین به نام «لبه آب» اثر «شی نایان» و «لو گوانجونگ» نوشته شده بود که داستان 108 قهرمان از سراسر چین را که در مکانی به نام «لیانگ شان پو» جمع شده اند و علیه ظلم و فساد حکومتی قیام می کنند و در نهایت جاودانه می شوند، بیان می کند. این سریال 26 قسمتی را شبکه تلویزیونی «ان اچ کی» تولید کرد و از سال 1973 تا 1974از همین شبکه در ژاپن پخش شد. بعد از آن بین سال های 1976 تا 1980، کشورهای انگلستان، فرانسه، هلند، اسپانیا و آلمان غربی آن را پخش کردند، در کشور ما برای اولین بار در دهه شصت از شبکه یک پخش شد.

ارتش سری سریالی با فضای جنگ جهانی بود که اتفاقات مربوط به یک گروه نجات در بلژیک را روایت می کرد. فعالیت های این گروه بیشتر فراری دادن خلبان های بریتانیایی که هواپیمایشان در بلژیک سقوط می کرد، بود.اعضای این گروه در بروکسل رستورانی داشتند و با افسران گشتاپو که آن شهر را اشغال کرده بودند، رفتار خوبی داشتند. نکته ای که پس از جنگ برای آنها دردسرساز می شود، چون مردم شهر فکر می کنند آنها با افسران گشتاپو دوست بوده اند. سریال ارتش سری محصول سال 1977 شبکه بی بی سی بود که در ایران با استقبال زیادی مواجه شد.

درک درک، یکی دیگر از سریال های پرمخاطب تلویزیون و جزو اولین های پلیسی بود. این سریال در بیش از 100 کشور جهان پخش می شد. درک در فاصله سال های1974 و 1998 روی آنتن رفت و درباره کارآگاه سربازرس «اشتفان درک» و دستیارش «هری کلاین» بود که موارد قتل را در مونیخ و حومه اش حل می کردند.

تلویزیون ایران در سه دهه گذشته سریال های پرمخاطب دیگری پخش کرد. شمشیر تیپوسلطان، پوآرو، خانم مارپل، هشدار برای کبرا 11 ، جواهری در قصر، پرستاران، جومونگ و برخی سریال های مصری و لبنانی از جمله این مجموعه ها بودند که همگی در کنار برخی سریال های پرمخاطب داخلی مثل امام علی(ع)، ولایت عشق، مدار صفردرجه، کیف انگلیسی، آینه، سلطان و شبان، روزی روزگاری، آینه عبرت، نرگس، پهلوانان نمی میرند، شب دهم، مردان آنجلس و شوق پرواز همگی توانستند تلویزیون را مرکز توجه مخاطب قرار دهند. گرچه بیشتر، سریال های دهه شصت به خاطر شرایط زمان پخش در حافظه مخاطبان باقی مانده اند اما شاهد هستیم برخی سریال های دهه نود مخاطب خوبی داشته اند. سوال اینجاست در دهه 90 چه اتفاقی می افتد که روند جذب مخاطب تلویزیون مشخص نیست. شاید دلیل پرمخاطب شدن سریال های دهه 90 را مخاطبان، به شکل تصادفی و نه از روی برنامه ریزی و وفاداری قبلی به تلویزیون رقم زده اند. این یک فرض است اما بی شک دلایل زیادی در روند جذب مخاطب وجود دارد. امکان دسترسی به ماهواره که البته برای همه کشورهای جهان بوده، یکی از دلایل محکم ماجراست. در حالی که به نظر می رسد تلویزیون کشورهای اروپایی، آمریکایی و آسیای شرقی به معضل تلویزیون ما دچار نشده اند. بعدها مسئله تفاوت زبانی شبکه های تلویزیونی خارجی حل شد، شکل گیری شبکه های ماهواره ای فارسی زبان راه حل شکار مخاطبان ایرانی بود، سریال هایی که با فرهنگ ایرانی اسلامی تفاوت زیادی داشتند، ولی خانواده ها به شکل موج گونه ای به این شبکه ها روی آوردند و آنقدر سریال دیدند که یا خسته شدند و کنار گذاشتند یا آسیب دیدند. گسترش سریال های ترکیه ای، کره ای و کلمبیایی با دوبله های ضعیف فارسی که در آن از روابط غیراخلاقی حساسیت زدایی می شد، نوعی حمله به مخاطبی بود که فقط دنبال تنوع و سرگرمی می گشت و نه لرزان شدن بنیان خانواده اش. با وجودی که شبکه های داخلی را زیاد کردیم و بودجه های مناسبی برای سریال های داخلی پرداختیم، باز اتفاق زمان های گذشته تکرار نشد، مسئله ای که اینجا به ذهن خطور می کند، نحوه برخورد با سریال های خارجی جدید است. آیا ما مثل گذشته آنها را خریداری و به بهترین شکل ممکن دوبله کردیم؟ یا رشد و توسعه شبکه‎های داخلی و بالارفتن توانایی سریال سازی باعث شد نیازی به همگام بودن با بهترین های دنیا نداشته باشیم، تا جایی که مخاطب به دلیل امکان دسترسی از راه اینترنت، راه انتخاب را خودش بپیماید. «ابوالفضل علم بیگی»، مسئول تامین برنامه های خارجی شبکه تهران در گفت وگو با «تهران امروز» علاوه بر افزایش رقابت با شبکه های خارجی به رقابت شبکه های داخلی بر سر تامین و پخش فیلم و سریال اشاره می کند و می گوید: «این موضوع باعث شده شبکه های زیادی برای نمایش فیلم و سریال داشته باشیم. برای مثال شبکه نمایش فیلم یک شبکه تخصصی در این زمینه است که دستش برای پخش بسیاری از فیلم ها باز است و تعریف متفاوتی در این زمینه دارد و جنگ ستارگان یک تا 3 را پخش می کند؛ کاری که شبکه تهران نمی تواند بکند. ضمن اینکه شبکه سریال هم در راه است.» علم بیگی درباره محتوای سریال های خارجی می گوید از سال 2000 به بعد تولیدات کشورهای اروپایی و غربی به لحاظ محتوا خیلی فرق کرده و از محتوای خانوادگی و اخلاقی به سمت فیلم های غیراخلاقی یا خشن حرکت کرده و همین موضوع کار تامین شبکه های مختلف داخلی برای انتخاب را سخت کرده است. او می گوید پیش تر اگر فیلمی محتوای غیراخلاقی داشت قابل ویراستاری بود اما اکنون این امکان کمتر شده. علم بیگی از وجود گروه تحقیق برای انتخاب سریال ها و فیلم های خارجی می گوید: «هرچند گاهی فیلمی پخش شده و در بازبینی مجدد مشخص شده این فیلم برخلاف ارزش ها و منافع ماست و جلوی بازپخش آن گرفته شده است، یکی دیگر از مسائل انتخاب فیلم ها و سریال ها رقابت با سایر شبکه های خارجی است.» او می گوید: «ما گاه برای خرید حق کپی رایت یک فیلم تا 10میلیون تومان هزینه می کنیم و قبل از خرید، تحقیق و بازبینی داریم. از جمله سریال معماهای پلیسی «مرداک» را ابتدا شناسایی کردیم و چون به لحاظ محتوا مسئله ای نداشت، برای بازبینی تهیه شد اما موقع خرید، کمپانی انگلیسی گفت آن را به شبکه «من وتو» فروخته و چون هر دو شبکه در خاورمیانه هستید، نمی تواند آن را به ایران بفروشد و باید منتظر باشید پخش این شبکه تمام شود. در حالی که «من وتو» شبکه خود آنهاست و بعید می دانم آن را خریده باشند.» نکته مهم محتوای سریال های داخلی است. گویا تاکنون مطالعه دقیق و حساب شده ای روی دلایل پرمخاطب شدن سریال های گذشته صورت نگرفته است. چون همچنان شاهدیم هرگاه تلویزیون سریال خوبی می سازد، دیده می شود و مردم از آن استقبال می کنند، محتوایی که در ظاهر باید با عمق روحیات شان سازگار باشد و زندگی واقعی، دور از یکنواختی و کلیشه سازی خودشان را نشان بدهد؛ نوعی زندگی که در آن مردم تغییراتشان را شاهد باشند و برای مسائلشان همدرد و گاه راه حل بیابند.